İtil(Volga) Bulgarları

Bir müddet Avar Kağanlığı ve Gök-Türk Kağanlığı’nın hâkimiyeti altında
kalan Bulgar boyları Kubrat Han’ın liderliğinde birleşerek 631 yılında Karadeniz’in
kuzeyinde Büyük Bulgar Devleti’ni kurdu. Fakat Kubrat’ın ölümünden sonra
oğulları anlaşamayarak devletin birliğini bozdu. Bu durumdan yararlanan Hazarlar,
Bulgarlara saldırdı. Kubrat Han’ın oğullarından Asparuh kendine bağlı boylarıyla
Hazar boyunduruğundan kaçarak Slavlarla meskûn olan Tuna Nehri dolaylarında
681 yılında ayrı bir devlet kurdu. Kubrat’ın büyük oğlu Batbayan ise Hazarların
hâkimiyetini tanıdı. Tam da bu sıralarda Bulgar boyları Orta İtil boylarına kitlesel
olarak göç etmeye başladı. Hazar Kağanlığı’nın hâkimiyetindeki Bulgarların X.
yüzyılın başlarına kadar devam eden dört büyük göç dalgasıyla Orta İtil’e
yerleşmelerinden sonra bölgede Türkler nüfus olarak üstün duruma geldiler. Devlet
geleneğine sahip olan Bulgar boyları yerli Fin-Ugorlar üzerinde Türk hâkimiyetini
sağladı. X. yüzyılın başına gelindiğinde Bulgarlar artık büyük ölçüde Müslüman
olmuşlardı. 922 yılında Bulgar İlteberi Almuş’un girişimiyle İslamiyet resmi devlet
dini halini aldı. Bir müddet daha sembolik olarak Hazarların hâkimiyetinde kalan İtil
Bulgar Devleti 965 yılında tamamen bağımsız hale geldi. Orta İtil’in doğu ile batı
arasında işleyen ticaretin transit merkezi olması konumundan yararlanan Bulgarlar
önemli ölçüde zenginleşerek büyük şehirler kurdu. Buna mukabil olarak iş kolları ve
üretim faaliyetleri de gelişti. İtil Bulgar toprakları Arap-İran bölgesi, Kuzey
Kafkasya ve Orta Asya’dan gelen tüccarlar ile Batı ve Kuzey Avrupa’dan kürk başta
olmak üzere getirilen malların buluşma noktası oldu. Böylece kalkınan devlet
Rusların İtil’e doğru yayılmasına da engel olabildi. İtil Bulgar Devleti 1236 yılında
Moğollar tarafından zapt edilene kadar 300 yılı aşkın bir süre Türk tarihinin en uzun
ömürlü devletlerinden biri olarak Doğu Avrupa tarihinde parlak izler bıraktı.
Anahtar Kelimeler: Türk, İslamiyet, İtil, Bulgar, ticaret, Ruslar, Hazarlar.